Badania po 40 roku życia – jakie i kiedy warto wykonać?

Badania po 40 roku życia różnią się nieco w zależności od płci, ponieważ odchylenia od norm mogą być inne u kobiet niż u mężczyzn. Warto wiedzieć, że na większość badań laboratoryjnych i część badań obrazowych nie jest wymagane skierowanie od lekarza.

Podstawowe badania po 40 roku życia

Badania profilaktyczne mają istotny wpływ nie tylko na długość, ale i na komfort życia. Wraz z upływem lat zwiększa się ryzyko chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca, miażdżyca czy zwyrodnienia stawów. Poza tym postępujący wiek, złe nawyki żywieniowe, używki, mało aktywny tryb życia oraz stres związany z pracą czy codziennymi obowiązkami domowymi sprawiają, że w organizmie postępuje wiele niekorzystnych zmian i z czasem trudniej je wyleczyć lub zatrzymać. Lista badań profilaktycznych zalecanych do wykonania po 40 roku życia różni się ze względu na płeć osoby badanej, jak i wiek pacjenta. W interpretacji badań bardzo ważne jest uwzględnienie wcześniejszych wyników oraz historii choroby pacjenta.

Kontrole stanu zdrowia warto rozpocząć od wizyty u lekarza rodzinnego, który podczas spotkania zbierze od pacjenta wywiad, również środowiskowy, osłucha klatkę piersiową i zmierzy ciśnienie tętnicze krwi. Zwykle też, w zależności od współistniejących czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych i współistniejących objawów, wystawia skierowanie na badania krwi i moczu, zwłaszcza na morfologię, profil lipidowy, poziom cukru, stężenie hormonów tarczycy czy transaminazy. Badania tego typu można wykonać w laboratorium również bez skierowania. Dzięki nim sprawdza się m.in. liczbę krwinek, potwierdza lub wyklucza infekcje czy szacuje ryzyko niektórych chorób cywilizacyjnych. Jeśli wyniki są prawidłowe, badania można powtórzyć po wyznaczonym przez lekarza czasie. W przypadku odstępstw od norm czy niepokojących objawów lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań.

Planując badania profilaktyczne, w uzasadnionych przypadkach dobrze jest mieć też na uwadze EKG, próbę wysiłkową i badanie kału, zwłaszcza na obecność krwi. Poza tym u niektórych osób może wystąpić potrzeba przeprowadzenia USG, a także gastroskopii i kolonoskopii – u osób z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego lub szczególnie obciążonych rodzinnie rakiem jelita grubego. Ponadto warto wykonać także przegląd stomatologiczny i okulistyczny.

Jakie badania po 40 roku życia powinny wykonywać kobiety?

U kobiet po 40 roku życia szczególnie ważne są regularne kontrole ginekologiczne. Jednym ze skuteczniejszych badań wykrywających raka szyjki macicy, nawet w jego wczesnym stadium, jest cytologia. Bezcenne jest także USG przezpochwowe macicy i przydatków. Umożliwia ono wstępne rozpoznanie zmian, takich jak mięśniaki, torbiele czy polipy. Kontrole tego typu warto wykonywać co 1,5 roku. Badania ginekologiczne, w przebiegu których lekarz ocenia stan narządów rodnych można robić częściej.

Innym badaniem wskazanym dla kobiet po 40 roku życia jest USG piersi, zwłaszcza jeśli kobieta jest obciążona dziedzicznie nowotworem piersi, późno urodziła pierwsze dziecko lub też wcześnie zaczęła miesiączkowanie. Równie ważna jest mammografia, którą warto przeprowadzać co 2 lata.  W międzyczasie wskazane jest samobadanie piersi i obserwacja ich kształtu, koloru czy jędrności.

Diagnostyka i badania u kobiet po 40 roku życia skupiają się m.in. na kontroli zdrowia pod kątem osteoporozy. Płeć i zbliżająca się menopauza sprzyjają postępującym ubytkom masy kostnej. W celu oceny gęstości mineralnej kości wykonuje się densytometrię, czyli rodzaj badania obrazowego działaniem przypominający rentgen. Prześwietlenie tego typu najczęściej wykonuje się na bliższym końcu kości udowej oraz lędźwiowym odcinku kręgosłupa.

Zobacz także: Czy badania diagnostyczne TK i MR są bezpieczne?

Diagnostyka i badania u mężczyzn

Badania mężczyzny po 40 roku życia mają na celu m.in. ocenę gruczołu krokowego. Dobrze jest je powtarzać raz do roku, nawet jeśli nie występują niepokojące i dokuczliwe objawy, takie jak nietrzymanie moczu czy kłopoty z erekcją. Jednym z testów jest tzw. PSA, czyli badanie na antygen gruczołu krokowego, markera nowotworu prostaty. Jeśli badanie wykaże podwyższone stężenie PSA, należy poszerzyć diagnostykę. Najdokładniejszym badaniem obrazującym prostatę jest rezonans magnetyczny gruczołu krokowego. Nowotwór prostaty rzadko występuje przed 40 rokiem życia, jednak badania wykazały, że nieistotne klinicznie postacie tego nowotworu pojawiają się już u 10% mężczyzn w trzeciej dekadzie życia. Po 40 roku życia, w 5 dekadzie życia, częstość ta wzrasta do 34%.

Warto także udać się na konsultację urologiczną, w przebiegu której lekarz poprzez badanie per rectum dodatkowo oceni wielkość gruczołu i wykluczy lub potwierdzi obecność innych niepokojących zmian. Ważna jest także densytometria, szczególnie u panów, u których w przeszłości wystąpiły złamania niskoenergetyczne. Narażeni na obniżenie poziomu gęstości kości są mężczyźni, którzy przyjmowali leki z grupy kortykosteroidów bądź przeciwpadaczkowych oraz walczą z innego rodzaju chorobami stawów i kości.

Zobacz także: Bezpieczeństwo badań diagnostycznych

Bibliografia:

A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
B. Pruszyński i in., Radiologia: diagnostyka obrazowa RTG, TK, USG i MR, PZWL, Warszawa 2014.
B. Solnica, Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2019.
J. Hampton, EKG to proste, Edra Urban & Partner, Wrocław 2020.
L. Hyla-Klekot i in., Badania laboratoryjne, PZWL, Warszawa 2021.
M. Jarosz, Osteoporoza, PZWL, Warszawa 2010.
M. Maciejewska, Poradnik dyżuranta, PZWL, Warszawa 2021.